Het erfenislandschap is de afgelopen jaren ingrijpend veranderd. Automatisch wordt er in de eerste plaats aan directe kinderen gedacht als erfgenaam. Maar steeds meer kiest men ervoor om ook een deel van de nalatenschap over te dragen aan erfgenamen die geen kinderen zijn.
Of het nu gaat om naaste familieleden, vrienden, of zelfs liefdadigheidsinstellingen, de keuze voor niet-kind erfgenamen is een persoonlijke beslissing die vaak voortkomt uit unieke familiedynamieken en levensomstandigheden. Maar wat velen zich niet realiseren, is dat deze keuze ook aanzienlijke fiscale gevolgen kan hebben.
Hieronder gaan we dieper in op de mogelijkheid ‘adoptie’ om voor de erfgenaam de nalatenschap te optimaliseren. Dit kan een interessante piste zijn om het belastingtarief aanzienlijk te verlagen. Natuurlijk gaat het om een erg drastische maatregel, en zijn hier bepaalde regels en voorwaarden van toepassing waaraan dient te worden voldaan.
Alleszins kan dit voor meer omvangrijke erfenissen een interessante hypothese zijn.
In wat volgt een uiteenzetting waarbij dieper wordt ingegaan op adoptie als planning instrument.
De Vlaamse Codex Fiscaliteit als wettelijk kader
Het bepalen van de toepasselijke belastingtarieven is een gewestelijke bevoegdheid waardoor er verschillen bestaan tussen de toepasselijke tarieven in Vlaanderen, Brussel en Wallonië. Voor een persoon overleden in Vlaanderen wordt de Vlaamse Codex fiscaliteit gehanteerd als uitgangspunt.
In die Vlaamse Codex fiscaliteit zijn er twee factoren die bepalen hoeveel erfbelasting u juist verschuldigd bent: de graad van verwantschap die bestaat tussen uzelf en de erflater enerzijds en de omvang van de nalatenschap anderzijds.
De graad van verwantschap is bepalend voor het te betalen belastingtarief
Op die manier worden erfenissen in rechte lijn (bijvoorbeeld ouders-kinderen) en tussen partners aan het laagste tarief belast met dien verstande dat de erfbelasting progressief belast wordt: hoe meer u erft, hoe hoger de tariefschijf waarin u terechtkomt.
Een kind van de overledene zal bijvoorbeeld 3% erfbelasting verschuldigd zijn op een bedrag tot 50.000 EUR, 9% vanaf 50.000,01 EUR tot en met 250.000 EUR en 27% vanaf 250.000 EUR.
Indien u evenwel erft als broer of zus stelt de Vlaamse belastingdienst aanslagvoeten voorop van 25% tot en met 35.000 EUR, 30% vanaf 35.000,01 tot en met 75.000 EUR en maar liefst 55% vanaf 75.0000 EUR.
Ook de belastingschijven voor “andere personen” (denk hierbij bijvoorbeeld aan vrienden of een niet-familielid) zijn gelijkaardig aan de schijven van broers en zussen, met dien verstande dat een erfbelasting van 45% verschuldigd is bij een netto-ontvangst tussen de 35.000,01 EUR tot en met 75.000 EUR.
Het is daarom niet verwonderlijk dat de Belg op zoek gaat naar een fiscaal aantrekkelijkere manier om zijn erfgenamen zoveel als mogelijk te ontlasten van erfbelasting.
De zoektocht naar een fiscaal aantrekkelijke manier in het kader van successieplanning
In het kader van successieplanning is het dan ook opportuun om uw situatie te optimaliseren teneinde de erfbelasting bij overlijden zoveel als mogelijk te drukken.
Eén van die mogelijke toevluchtroutes is de rechtsfiguur van adoptie wanneer u een socio-affectieve band hebt ontwikkeld met een “andere persoon” (zoals bijvoorbeeld een niet-familielid) en u deze persoon bij uw overlijden wenst te bevoordelen.
De toekomstige erflater zou desgevallend als kandidaat-adoptant een procedure kunnen opstarten om dit niet-familielid te adopteren. Bij een succesvolle adoptieprocedure zal de geadopteerde in de rechte lijn erven waardoor de erfbelasting in bepaalde situaties aanzienlijk wordt gedrukt.
Adoptie als pasmunt?
De adoptieprocedure is evenwel aan strikte voorwaarden onderworpen. De wens tot adoptie dient er immers op gericht te zijn om een socio-affectieve band juridisch te bestendigen en mag niet uitsluitend tot doel hebben om uw situatie fiscaal te optimaliseren.
Het Hof van Beroep te Antwerpen oordeelde in haar arrest van 10.11.2020 op die manier dat wanneer bij het adoptieverzoek geen overtuigende argumenten of staving stukken kunnen worden voortgebracht die een bijzondere affectieve band tussen de kandidaat-adoptant en de kandidaat-geadopteerde aantonen, het verzoek niet loyaal en oprecht was en de adoptie niet kon worden toegestaan.
In het voormelde arrest heeft het Hof, gelet op dit gebrek aan bewijzen, dan ook besloten dat het voornaamste motief van de adoptie het creëren van een fiscaal gunstige situatie betrof. De adoptieprocedure was aldus kennelijk niet gericht op het scheppen van afstammingsbanden zodat het Hof de adoptie terecht heeft afgewezen.
Aldus trachten de rechtscolleges misbruik van de rechtsfiguur adoptie op die manier te voorkomen.
Wanneer er wél genegenheidsbanden zouden zijn, kan de adoptieprocedure een interessant mechanisme zijn maar toch niet in elke situatie. De procedure kan immers lang aanslepen en rechtsonzekerheid met zich meebrengen.
Wat immers als de kandidaat-adoptant bijvoorbeeld ernstig ziek is en tijdens de procedure komt te overlijden? Of wat indien u deze socio-affectieve band onvoldoende kan aantonen?
Indien de familierechtbank hierdoor de adoptie zou afwijzen, staan de kandidaat-adoptant en de kandidaat-geadopteerde terug bij af of is één en ander te laat.
Een andere hypothese kan zijn dat de adoptie wordt toegekend maar na het overlijden van de erflater blijkt dat de adoptieprocedure uiteindelijk toch niet de meest fiscaal gunstige keuze was.
Adoptie is niet zaligmakend
Het is immers een misvatting dat de adoptieprocedure zaligmakend is wanneer men in het kader van successieplanning zijn of haar vermogen zo optimaal mogelijk tracht te verdelen.
De erfbelasting is namelijk afhankelijk van de omvang of de samenstelling van het vermogen dat na het overlijden zou toekomen aan de erfgenaam. Zo is doorgaans de gezinswoning vaak een waardevol bestanddeel van de erfenis.
Hierbij wordt echter vaak vergeten dat bij een wettelijke of feitelijke samenwoning de erfgenaam (voor zover geen bloedverwant in de rechte lijn) in Vlaanderen in bepaalde situaties kan genieten van een vrijstelling van erfbelasting op de gezinswoning alsook een vrijstelling op de eerste 50.000 EUR aan roerende goederen in tegenstelling tot de erfgenaam in rechte lijn, die dit voordeel niet geniet.
De nodige voorzichtigheid dient aldus steevast aan de dag te worden gelegd teneinde hogere successierechten na overlijden van de erflater te vermijden, in het bijzonder wanneer de te adopteren persoon en de adoptant ingeschreven staan op hetzelfde adres.
Als feitelijk samenwonende partner die ten minste één jaar ononderbroken met de erflater een gemeenschappelijke huishouding heeft gevoerd, geniet u immers mogelijks van de vrijstelling van erfbelasting op de gezinswoning alsook een vrijstelling op de roerende goederen voor de eerste 50.000 EUR, hetgeen de bloedverwant in de rechte lijn van de erflater (of hiermee gelijkgestelde) niet als voordeel geniet.
In die zin is het aan te raden het vermogen in kaart te brengen en verschillende hypothesen uit te werken zodat u niet geconfronteerd wordt met onaangename verrassingen op het gebied van erfbelasting.
Vragen of twijfels? Laat u begeleiden door een advocaat gespecialiseerd in het familierecht.
