Testamenten kunnen in België tot complexe juridische geschillen leiden, zeker wanneer het om substantiële vermogensbestanddelen gaat. Veel ondernemers en vermogende families zien het als cruciaal om de spelregels rond erfrecht en nalatenschap goed te begrijpen en toe te passen door proactief aan successieplanning te doen. Deze spelregels worden ook na een overlijden belangrijk wanneer sommige erfgenamen menen onterecht buitengesloten te zijn. In dit artikel lichten we beknopt toe wat er komt kijken bij het aanvechten van een testament en hoe u zichzelf of uw erfgenamen optimaal kunt beschermen tegen erfelijke twisten.
Wat zijn de meest voorkomende redenen om een testament aan te vechten?
Een testament kan worden aangevochten als er aanwijzingen zijn dat er niet aan de wettelijke voorschriften is voldaan. Mogelijke redenen hiervoor kunnen zijn:
- Wilsgebreken: De erflater verkeerde bij de opmaak van het testament niet in een normale geestestoestand of werd onder druk gezet (captatie, dwang, misleiding).
- Vormfouten: Een eigenhandig testament moet bijvoorbeeld volledig met de hand geschreven, gedateerd en ondertekend zijn. Bij een notarieel testament zorgt de notaris voor een correcte akte. Schending van bepaalde vormvereisten kan leiden tot de nietigheid van het testament.
In een situatie waarin aanzienlijke vermogensbestanddelen op het spel staan, kunt u best zo snel mogelijk gespecialiseerd juridisch advies inwinnen. Een gespecialiseerde advocaat kan op basis van ervaring en expertise onderzoeken of een testament nietig verklaard kan worden en hoe dit kan worden aangetoond. Ook bij het plannen van uw successie is begeleiding door een expert van belang om te vermijden dat uw nalatenschap de aanleiding vormt voor conflicten.
Wilsvrijheid vs. reservataire erfgenamen en het beschermd erfdeel
Naast de hierboven aangehaalde argumenten om een testament te kunnen aanvechten, beperkt het Belgisch erfrecht het vrije beschikkingsrecht over wat er moet gebeuren met uw vermogen na uw overlijden. De wet voorziet namelijk in een minimumaandeel voor bepaalde reservataire erfgenamen, met name de kinderen van de erflater en de langstlevende echtgenoot. De kinderen hebben samen steeds recht op een gelijk erfdeel in ten minste de helft van de totale nalatenschap. U kunt in dat geval dus niet vrij beslissen over hoe u de helft van uw nalatenschap verdeelt over uw kinderen. De overlevende echtgenoot heeft dan weer een reservatair recht in de vorm van vruchtgebruik, zoals op de gezinswoning. Overschrijdt een testament dit beschermde erfdeel, dan kan de benadeelde erfgenaam een inkorting vorderen om diens wettelijke voorzien erfdeel op te eisen. Het testament blijft dan geldig voor zover het niet in strijd is met het reservataire erfdeel, maar de betrokken legaten of schenking(en) worden pro rata herleid.
Voor ondernemers of vrije beroepen kunnen deze regels bijzonder ingrijpend zijn. Investeringen in vennootschappen of buitenlandse activa worden immers mee in de fictieve massa van de nalatenschap verrekend. Bij complexe structuren en eigendommen is daarom, naast de fiscale overwegingen, een tijdige en doordachte vermogensplanning essentieel om latere conflicten te vermijden.
Een testament nietig laten verklaren versus inkorten
Het is verder belangrijk om het onderscheid tussen de nietigverklaring van een testament en een inkortingsvordering te begrijpen:
- Nietigverklaring: De rechter stelt vast dat het testament juridisch niet in orde is (bijv. door vormgebreken of dwang). Hierdoor vervalt het testament alsof het nooit heeft bestaan.
- Inkorting: Werden er tijdens het leven van de erflater ongeoorloofde schenkingen of ongelijkheden gecreëerd ten nadele van bepaalde erfgenamen of is het testament op zich wél geldig, maar het tast het het reservataire erfdeel aan, dan kunnen de ongelijkheden die het testament teweegbrengt, of die tijdens het leven van de erflater zijn ontstaan, proportioneel worden verminderd. De reservataire erfgenaam kan zo alsnog het minimale gedeelte dat hem toekomt, verkrijgen.
Bij betwistingen over erfenissen en testamenten is het steeds cruciaal om, in overleg met een gespecialiseerd advocaat, beide paden te kennen en strategisch te bepalen welke procedure van toepassing kan zijn en de beste slaagkansen biedt. Mogelijks kan er een procedure voor de rechtbank worden opgestart om de nietigheid van het testament te vorderen of een inkortingsvordering in te stellen.
Hoe voorkomt u conflicten via proactieve successieplanning?
Zelfs in de meest hechte en warme families ontstaan soms onoverbrugbare conflicten naar aanleiding van testamenten en verdelingen van nalatenschappen. Gelukkig kunt u zelf heel wat doen om te vermijden dat uw gezin, na uw overlijden, uit elkaar valt:
- Estate planning: Schakel professionele begeleiding in om een waterdicht testament op te stellen of om bepaalde vermogensbestanddelen al tijdens uw leven toe te wijzen aan uw erfgenamen. Een gespecialiseerd advocaat houdt rekening met internationale aspecten (dubbele nationaliteit, vastgoed in het buitenland) en past de juiste structuren toe (bv. holdings, stichtingen, huwelijkse voorwaarden).
- Transparantie en communicatie: Vooraf overleg plegen met de beoogde erfgenamen kan veel onenigheid voorkomen. In bepaalde gevallen kan een voorafgaande familieovereenkomst (erfovereenkomst) helpen om latere discussies te vermijden.
- Juridische bijstand bij betwisting: Als er toch een geschil ontstaat, is deskundige ondersteuning onmisbaar. Erfrechtelijke procedures kunnen complex en tijdrovend zijn, zeker bij een vermoeden van manipulatie, fraude of misbruik.
Het belang van een gespecialiseerd advocaat
Zowel bij het uitwerken van een succesvolle successieplanning als bij het aanvechten van een testament of het vrijwaren van uw rechten als erfgenaam, komt er vaak meer kijken dan u zou kunnen verwachten. Zeker voor ondernemers en vermogende gezinnen is de inzet vaak hoog en de materie complex. Wilt u mogelijke conflicten rondom uw nalatenschap voorkomen of moet u zich net weren tegen een onterende beschikking, neem dan zo snel mogelijk contact op met Keyser Advocaten. Onze discrete aanpak, onze expertise in familie- en erfrecht en onze ruime ervaring met complexe familiale vermogens bieden de beste garantie op een zorgvuldig opgesteld testament en een juiste juridische strategie bij het verdedigen van uw rechten als benadeelde erfgenaam.
